Depresja u dzieci i nastolatków

Niebezpieczna, bo przez długi czas może być zupełnie nierozpoznana przez najbliższe otoczenie. Bagatelizowana, ponieważ, jej objawy można łatwo wytłumaczyć niewłaściwym zachowaniem, złą wolą, buntem, lenistwem. Depresja – poważna choroba, która dotyka nie tylko dorosłych, ale również dzieci i nastolatki. Jak ją rozpoznać? Jak pomagać?

Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że na depresję może cierpieć nawet 0,3% dzieci w wieku przedszkolnym, 2% dzieci w młodszych klasach szkoły podstawowej i 4–8% nastolatków. Zaburza funkcjonowanie całego organizmu – powoduje zmiany w fizjologii, sposobie myślenia i odczuwania, wpływa negatywnie na zachowanie młodego człowieka. Jej dominującymi objawami są:

    obniżony nastrój (długotrwały smutek, przygnębienie, rozpacz, często bez konkretnego powodu),
    obniżony napęd (nadmierne zmęczenie, brak sił do działania, spowolnienie),
    utrata odczuwania przyjemności (apatia i zobojętnienie na różne ważne do tej pory sprawy dla młodego człowieka).

Wymienionym objawom często towarzyszy negatywny sposób myślenia (o sobie, innych ludziach, przeszłości, teraźniejszości i przyszłości), poczucie winy, beznadziejności, bezsensu, a także szereg objawów somatycznych (bóle, problemy z jedzeniem, ze snem). Taki stan utrzymuje się zazwyczaj kilka lub nawet kilkanaście miesięcy. Tym, co dodatkowo utrudnia i tak niełatwe zadanie rozpoznawania objawów depresji u dzieci i młodzieży, jest fakt, że w ich przypadku objawy mogą w znaczący sposób różnić się od tych obserwowanych u osób dorosłych. W przypadku młodszych objawem może być zmiana zachowania. Częściej niż smutek widoczna jest wówczas drażliwość, ciągłe podenerwowanie i łatwe wpadanie w złość. Do tego zaczyna narastać niechęć do nauki, spada motywacja do aktywności, chodzenia do szkoły, zwiększa się tendencja do wchodzenia w konflikty.

Sygnały, które osoba dorosła (rodzic, nauczyciel, inny specjalista) może zaobserwować w domu lub szkole:

    długotrwała zmiana nastroju – przygnębienie, utrata spontaniczności, większa płaczliwość lub ciągłe rozdrażnienie, większa skłonność do konfliktów i wybuchów
    pojawienie się negatywnych wypowiedzi o samym sobie, postrzeganie innych jako lepszych, obwinianie siebie za wiele rzeczy („Jestem nikim”, „Jestem leniwym debilem”, „Nie jestem tak dobry jak inni”, „Wszystko przeze mnie”, „Beze mnie będzie lepiej” itp.)
    wycofanie z kontaktów z innymi, mniejsza chęć do rozmów, zabaw, spotkań
    rezygnowanie z zajęć do tej pory lubianych, dających przyjemność
    wyraźne i dość nagłe opuszczenie się w nauce, gorsze stopnie, trudności w skupieniu uwagi, zapamiętywaniu
    nieobecności w szkole (czasami jedynie na pierwszych lekcjach)
    uskarżanie się na różne niespecyficzne bóle
    ciągłe zmęczenie, niechęć i unikanie wysiłku
    brak dbałości o siebie, swój wygląd i higienę
    problemy ze snem (z zasypianiem, wybudzaniem się w nocy) i jedzeniem (utrata apetytu, zmiany wagi)
    niepokojące, czasami niejednoznaczne wypowiedzi lub komunikaty na portalach społecznościowych, np. o śmierci, chorobie, samobójstwie

Objawy depresji nie tylko powodują pogorszenie codziennego funkcjonowania, ale mogą stać się przyczyną dodatkowych problemów. Dzieje się tak dlatego, że młodzi ludzie – chcąc sobie pomóc – zaczynają szukać sposobów na zagłuszanie depresyjnego samopoczucia. Znajdują ulgę, zapomnienie, chwilową poprawę nastroju w alkoholu, dopalaczach, narkotykach czy innych zachowaniach ryzykownych. W podobnym celu kaleczą swoje ciało lub długimi godzinami przesiadują przed komputerem. Najpoważniejszą konsekwencją depresji mogą być jednak zachowania samobójcze – skrajny sposób „poradzenia sobie” z cierpieniem psychicznym, które wydaje się być nie do wytrzymania.
Jak pomóc?

Kiedy zauważymy u młodego człowieka zachowania, które nasuną nam podejrzenia, że mogą być objawem depresji, należy poprosić go o szczerą rozmowę. W jej przeprowadzeniu pomocne są techniki aktywnego słuchania, mówienie o uczuciach i obserwacjach, posługiwanie się komunikatem Ja. Pomagają one w budowaniu poczucia zrozumienia i akcentowaniu przez dorosłego swojej troski i otwartości na to, co przeżywa młody człowiek. Rozmowę warto rozpocząć od przedstawienia niepokojących obserwacji.

Fakt (odnoszący się do zachowania dziecka): Ostatnio kilkakrotnie w rozmowie ze mną powiedział(a)eś, że nie chce ci się żyć.
Uczucie (osoby dorosłej): Bardzo mnie to zmartwiło…
Konsekwencje (opisywanego zachowania dla dziecka): … bo myślę sobie, że za tymi słowami może stać coś bardzo poważnego, że może przeżywasz trudne chwile.
Oczekiwanie (prośba skierowana do dziecka): Proszę, porozmawiaj ze mną o tym, co się u ciebie dzieje.

Przeprowadzając pierwszą interwencję ważne jest, aby próbować spojrzeć na sytuację dziecka/nastolatka z jego perspektywy i skoncentrować się na poznaniu tego, co dla niego jest trudnością, co je/jego martwi, męczy, przytłacza. W tej sytuacji szybkie rady, pomysły na rozwiązanie problemów nie są tak ważne, jak okazanie autentycznego zainteresowania, intencji pomocy, chęci wysłuchania i zrozumienia. Co więcej, mogą one wywołać w młodej osobie poczucie, że dorosły nie jest prawdziwie zaangażowany i zainteresowany nią, a jedynie szuka sposobu na załatwienie sprawy.
Kiedy rozmawiasz z dzieckiem z objawami depresji…

Powiedz:

    Wierzę ci
    Nie jesteś winien temu, co się dzieje
    Dziękuję, że mi o tym mówisz
    Bardzo dobrze, że o tym opowiadasz
    Czasami tak się zdarza, że pojawiają się takie problemy
    Jestem przy tobie
    Chcę ci pomóc

Unikaj:

    Wszystko będzie dobrze
    Uśmiechnij się i rozchmurz
    Ogarnij się! Jak się nie weźmiesz za siebie, to…
    No nie przesadzaj! Inni mają gorzej
    Jaka znowu depresja? Już ja ci pokażę!
    Weź się w garść! Zrób coś ze sobą!

Interwencja a własne postawy wobec depresji

Skuteczne i mądre wspieranie dziecka z objawami depresji opiera się na świadomości, że mamy do czynienia z poważną chorobą, a nie przejawami wyłącznie złego zachowania. Warto wziąć pod uwagę, że na sposób przeprowadzania interwencji mogą wpływać nasze własne przekonania i postawy wobec depresji. Czasami, jak w przypadku nadopiekuńczości, zaprzeczaniu czy ambiwalencji, przeszkadzają one w empatycznym i uważnym towarzyszeniu dziecku/nastolatkowi w trudnościach.

Współpraca ze specjalistami

Identyfikując objawy depresji u dziecka czy nastolatka, należy pamiętać, że aby możliwy był powrót do zdrowia, potrzebny będzie czas i pomoc współpracujących ze sobą specjalistów – psychiatry oraz psychologa lub psychoterapeuty. Lekarz odpowiada za postawienie diagnozy, decyduje o potrzebie zastosowania leków, a w przypadku silnych objawów lub zagrożenia samobójczego – również o hospitalizacji. Sama farmakoterapia nie jest jednak wystarczająca. Dopiero praca psychoterapeutyczna może pomóc młodej osobie rozwinąć umiejętności radzenia sobie z pesymistycznym myśleniem, uporać się ze zbyt wysokimi wymaganiami wobec siebie, niską samooceną, a nierzadko i z konkretnymi nierozwiązanymi problemami, które przyczyniają się do pojawienia się i/lub utrzymania, nasilania objawów depresji. Obie formy pomocy uzupełniają się i mają zapobiegać nawrotom depresji w przyszłości.
Gdy masz dylemat, jak postąpić…

800 100 100 – Wsparcie dla Nauczycieli i Rodziców

Bezpłatny i anonimowy telefon dla rodziców i nauczycieli, którzy potrzebują wsparcia i informacji w zakresie pomocy dzieciom i nastolatkom przeżywającym kłopoty i trudności. Czynny od poniedziałku do piątku między 11.00 a 15.00.

800 70 22 22 – Linia Wsparcia

Warto przeczytać:

    Ambroziak, K., Kołakowski, A., Siwek, K. (2018). Depresja nastolatków. Gdańsk: GWP.
    Johnstone, M. (2010). Mój czarny pies depresja. Warszawa: Wydawnictwo Media Rodzina.
    Johnstone, A., Johnstone, M. (2010). Życie pod psem, który wabi się depresja. Warszawa: Wydawnictwo Media Rodzina.
    Szaulińska, K., Chmielewski, D. (2015). Czarne Fale. Warszawa: Fundacja III Kliniki Psychiatrii „Syntonia”.

Mądra ochrona mniejsze ryztko